Uit het goede hout gesneden

Uit het goede hout gesneden

Er is geen detail informatie beschikbaar

In het midden van Gestel ligt een eeuwenoude schans, de laatste van acht schansen die nog goed zichtbaar is in het Meerhoutse landschap. Vandaag de dag maakt de schans deel uit van een beschermd dorpsgezicht.

Op de schans staat sinds 1872 de Onze-Lieve-Vrouwkerk, maar al in 1425 was er sprake van een kapel op dezelfde plek. In de huidige kerk worden nog kunstwerken bewaard die afkomstig zijn uit de verdwenen kapel, en het “slot van Oversteen”.

We laten je graag mee snuisteren in de houten schatten van de kerk van Gestel. 

Deze engelen zien er sereen uit, maar de kunstwerken uit de oude kapel hebben doorheen de eeuwen al heel wat meegemaakt.

Oorlogen en veranderingen in de mode, ze overleefden het allemaal.

Ook deze gotische piëta, een beeld van Maria die rouwt om haar dode zoon Jezus, is een toonbeeld van rust.

Foto’s van het Koninklijk instituut voor Kunstpatrimonium tonen ons echter dat het beeld in 1963 nog kleurrijk en expressief beschilderd was.  

Jammer genoeg zijn de foto’s niet in kleur, maar de smartelijke details kunnen ons zelfs in zwart-wit niet ontgaan!

Het beeld van Johannes de evangelist, afkomstig uit dezelfde periode, onderging hetzelfde lot, want in de 20e eeuw had men in de kerk een voorkeur voor een soberdere vormgeving.

Toch blijft de evangelist ook zonder kleur een waardige figuur. 

Ook dit 16e-eeuwse, Mechelse beeld van Maria met kind onderging een grote transformatie toen de polychromie werd verwijderd. Nu krijgen we wel de kans om het mooie snijwerk in detail te bewonderen, en hun zilveren kronen dragen Maria en Jezus nog steeds.

In oorlogstijd is niets echt veilig, ook een kerk niet. Daarom werden de voornaamste kunstwerken uit de kerk van Gestel in de aanloop naar de tweede wereldoorlog geëvacueerd. In de kelder van de Nationale Bank in Antwerpen bleven ze veilig verborgen. Na de oorlog keerden ze terug naar Gestel. 

Dit document lijst alle kunstwerken op die tijdens de oorlog in Antwerpen bewaard werden. Je herkent vast enkele van de kunstwerken uit deze expo.

Dit beeld van Jezus aan het kruis, uit het einde van de vijftiende of het begin van de zestiende eeuw, staat ook op de lijst. Maar er zijn ook echo's van een nog verder bewogen verleden…

De Franse Tijd was voor de Zuidelijke Nederlanden een periode van spanningen tussen Kerk en Staat. In 1797 cumuleerden die in een verbod van alle kerkelijke plechtigheden door priesters die geen eed van trouw aan de Franse Republiek wilden afleggen.

In Meerhout weigerde pastoor Van Haecht samen met 7 andere geestelijken de eed. ‘De Besloten Tijd’, een onderduikperiode voor het religieuze leven, brak aan.

Over het Christus-beeld van Gestel wordt verteld dat het naar "de schuur van Damasius Beliën" verplaatst werd, waar in het geheim mis werd gelezen.  Later werd het beeld, volgens de overlevering, zelfs onder de grond begraven.

De Fransen hebben het nooit gevonden: na minstens twee keer onderduiken, hangt het weer op zijn vertrouwde plek.

Een golf van verzet tegen het verbod op kerkelijke plechtigheden en andere impopulaire maatregelen sloeg in 1798 over onze gewesten: de Boerenkrijg. In Meerhout werd tot tweemaal toe slag geleverd: de herinnering aan die periode is in monument en straatnamen vereeuwigd.

De opstand werd onderdrukt en het bewind van Napoleon normaliseerde tot op zekere hoogte de toestand (herstel van godsdienstvrijheid door de wet van 2/5/1802). Toch werd pastoor Van Haecht nog in 1810 afgevoerd naar Frankrijk. Zijn grafopschrift leest ‘Pastoor te Meerhout 1788 / gevangen door Napoleon 2 July 1810 / triomfantelijk in Meerhout teruggekeerd 13 mei 1814’

Dit houten medaillon ziet er haast als nieuw uit, maar komt eigenlijk uit de tweede helft van de vijftiende eeuw. In 1981 werd het onder handen genomen door een lokale schrijnwerker, die het van een nieuwe kader en verflaag voorzag.

De tekst op het medaillon leest ‘IM NOMINE IHESU OMNIE GENU FLECTATUR CELESTIUM’; In naam van Jezus buigt elke knie in de hemel. Dit hemelse kunstwerk zou afkomstig zijn uit Oversteen, een jachtslot en hoeve in Gestel.

Het jachtslot, tegenwoordig in Meerhout vaak ‘Hovesteen’ genoemd, en “in de oude registers… wel ‘Oversteen’, ‘Oversteyne’, ‘Het Hof ter Steen’ […] is voor alle geboren Gestelaren een begrip. 

Daar woonden of verbleven tijdelijk de eerste Heren van Gestel, de Van Wesemaels of Van Weyers, later de Prinsen van Oranje-Nassau. […] In 1794 behoorde het domein nog steeds toe aan deze familie. Met de Franse Revolutie kwam hieraan een einde." Zo schrijft Arthur Cornelis.

Het jachtslot, waarvan de grondvesten rond 1935 werden blootgelegd bij opgravingen, zou er nog gestaan hebben rond 1640,  en de hoevegebouwen zijn er nu nog steeds.  Ook de straatnaam ‘Hovesteenseweg’ herinnert ons vandaag nog aan Oversteen.

We sluiten af met een klepper…

Misschien wel het meest intrigerende van de houten schatten van Gestel is dit medaillon met portret. Ook hiervan wordt gezegd dat het afkomstig is uit Oversteen.

Het bracht de Tweede Wereldoorlog door in de kelders van de Nationale Bank van Antwerpen, en werd gerestaureerd in de jaren ‘80. We dateren het bij benadering 15e of 16e eeuw.

Van de andere kunstvoorwerpen die we hebben voorgesteld weten we wat ze zijn en voorstellen.  Van dit medaillon zijn we niet zo zeker. Voor Gestelaars van nu is dit "den Turk". De bijnaam voor de inwoners van Gestel is "Turken", zoals  die van Meerhout "Katten" zijn. Medaillon en allicht ook bijnaam zijn eeuwen oud, maar of er echt een verband is weten we niet.

We leggen jou de vraag graag voor: Wat zie jij? Is het een individueel portret, of stelt het een type voor? Herken je de stijl, de kleding, of doet het je aan andere afbeeldingen denken? Stuur een mailtje naar annelies@stuifzand.be en laat het ons weten, we zijn heel erg benieuwd!

Deze expo werd samengesteld door Stuifzand, in samenwerking met Jos Van Baekel. 

Deel